... نفس ناطقه چون گوهری فوق طبیعت است، همان گونه که در بدن خود تصرّف و تدبیر دارد، تواند که در مادّه ی کائنات تصرّف کند. آن چه که در نبوّات و معجزات و خوارق عادات و کرامات آمده است از این باب است.
بلکه استجابت و تأثیر دعا هم بدین نهج است.
مثلاً دست بر بینندگان (دو چشم) می گذاری و آیه الکرسی را برای حفظ نور چشم
می خوانی؛ در این حال نفس ناطقه گوهر آن سویی از توجّه به ملکوت نیرو می
گیرد، و به تصوّر و تعمّل و انشاء خود در قوی و محالّ آن ها و در اعضاء و
جوارح خود اثر می گذارد که توجّهات و تصوّرات نفسانی را در بدن و قوی و
احوال آن تأثیر به سزا است، فَافهَم.
(حضرت علاّمه حسن حسن زاده ی آملی حفظه الله/ هزار و یک کلمه/ ج 1/ اواخر کلمه ی 17/ ص39 و40/
ناشر: مؤسّسه ی بوستان کتاب قم/ طبع چهارم/ سال 1386)
پرواز نفس ناطقه به اندازه ی نیروی دو بال ...
علم و عمل دو گوهر انسان سازند؛ آن مشخِّص و سازنده ی روان است و
این مشخِّص و سازنده ی بدن، و هر دو غذای انسان اند، و غذا با مغتذی مسانخ
و مجانس است، و بدن در همه ی عوالم، مرتبه ی نازله ی نفس است و تفاوت بدن
ها به کما و نقص است ذَلِکَ تَقدِیرِ العَزِیزِ العَلِیم.
علم و عمل به منزلت دو بال نفس ناطقه اند که به اندازه ی نیروی این
دو بال در عوالم بی پایان پرواز می کند؛ پروازی که در نشأت شهادت داخل در
عالم غیب می شود، و در عالم غیب ظاهر در نشأت شهادت می گردد.
پرواز برون ز حدّ و احصا
آنی چو هزار سالت ای دوست
از این اشارت سرّ این گونه آیت را دریاب که حق تعالی به پیامبر فرمود : وَاسئَل مَن أرسَلنَا مِن قَبلِکَ مِن رُسُلِنَا ... ای پیامبر از پیامبران پیشین بپرس.
آری صاحب نفس مکتفی با این که در عالم شهادت است وارد در عالم غیب می شود و از پیمبران پیشین می پرسد. نیازی به تقدیر مضاف نیست که مثلاً گفته شود: ای واسئل أمم من أرسلنا من قبلک و علمائهم.
و نیز راز این گونه روایت را فهم کن که راوی از معصوم می پرسد : آیا انسان که از این سرا رخت بر بسته است، دوباره می تواند کسان خود را در این نشأت دیدار کند؟ در پاسخ فرمود: آری. پرسید تا چه اندازه؟ فرمود: عَلَی قَدرِ مَنزِلَتِه، و در روایت دیگر: عَلَی قَدرِ عَمَلِه، و در دیگری: عَلَی قَدرِ فَضَائِلِهِم.
از این إلقاء سُبّوحی به حقیقت و واقع رجعت هم رسیده ای تدبَّر تُرشَد إن شاء الله تعالی.
رسول خاتم صلّی الله علیه و آله و سلّم فرمود: العِلمُ اِمَامُ العَمَل وَ
العَمَل تَابِعه؛ علم امام عمل است؛ ازیرا که کاری بی راهنمایی و پیشوایی
دانش صورت نمی گیرد و سعادت حقیقی انسان بدون نور علم وقوع نمی یابد و
مدینه ی فاضله ی انسانی جز با علم بایسته و عمل شایسته تشکیل نمی شود، به قول حکیم سنائی غزنوی:
علم نر آمد و عمل ماده
دین و دنیا بدین دو آماده
نور علم عین نفس می گردد که هم ذاتش را فُسحت وجودی می دهد و هم چشم بینای او می شود. مسأله ی اتّحاد علم و عالم و معلوم و عمل و عامل و معمول از مهم ترین مسائل علم الهی است و معرفت نفس که خود اساس همه ی خیرات و سعادات است روح آن نیل بدین حقیقت اتّحاد است و دروس اتبحاد عاقل به معقول راقم به بسط و تفصیل متکفّل اثبات آن است.
(حضرت علاّمه حسن حسن زاده ی آملی حفظه الله/ هزار و یک کلمه/ ج 1/ کلمه ی 29/ ص46 و47/
ناشر: مؤسّسه ی بوستان کتاب قم/ طبع چهارم/ سال 1386)
